Từ ngày 1/7/2025, Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024 chính thức có hiệu lực, thay thế Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014. Đây là đạo luật có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc đảm bảo an sinh xã hội, bảo vệ quyền lợi lâu dài cho người lao động. So với luật hiện hành, Luật Bảo hiểm xã hội 2024 đã có nhiều điều chỉnh và bổ sung quan trọng, phản ánh sự đổi mới trong quản lý nhà nước cũng như sự thích ứng với điều kiện thực tiễn phát triển kinh tế – xã hội hiện nay.
Dưới đây là tổng hợp và phân tích những điểm mới nổi bật của Luật Bảo hiểm xã hội 2024:
Giảm thời gian tối thiểu đóng Bảo hiểm xã hội để hưởng lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm
Người lao động chỉ cần đóng Bảo hiểm xã hội tối thiểu 15 năm (thay vì 20 năm như quy định trước đây) là đã đủ điều kiện để được hưởng lương hưu hằng tháng khi đủ tuổi nghỉ hưu. Quy định này đặc biệt có ý nghĩa với lao động phi chính thức, lao động làm việc ngắn hạn hoặc không liên tục, giúp nhiều người có cơ hội được hưởng lương hưu mà trước đây không đạt được mốc 20 năm đóng Bảo hiểm xã hội.
Mở rộng đối tượng tham gia Bảo hiểm xã hội bắt buộc và tự nguyện
Luật mới bổ sung các nhóm đối tượng bắt buộc như chủ hộ kinh doanh, người làm việc không trọn thời gian, người quản lý doanh nghiệp không hưởng lương, người hoạt động không chuyên trách ở xã, phường… Đồng thời, khuyến khích mở rộng nhóm tham gia Bảo hiểm xã hội tự nguyện với nhiều chính sách hỗ trợ từ Nhà nước nhằm tăng diện bao phủ và tiếp cận an sinh xã hội.
Bổ sung chế độ thai sản cho người tham gia Bảo hiểm Xã hội tự nguyện
Trước đây, người tham gia BHXH tự nguyện chỉ được hưởng chế độ hưu trí và tử tuất. Luật BHXH 2024 bổ sung thêm chế độ thai sản cho nhóm này nếu đáp ứng điều kiện về thời gian đóng. Đây là bước tiến lớn, góp phần đảm bảo bình đẳng giới và hỗ trợ thiết thực cho lao động nữ làm việc tự do.
Bổ sung chế độ trợ cấp hưu trí xã hội
Luật quy định trợ cấp hưu trí xã hội dành cho người từ đủ 75 tuổi trở lên, chưa đủ điều kiện hưởng lương hưu hoặc trợ cấp BHXH, đặc biệt là người nghèo, cận nghèo hoặc có hoàn cảnh khó khăn. Khoản trợ cấp này do ngân sách nhà nước chi trả, nhằm đảm bảo tối thiểu cuộc sống cho người cao tuổi không có lương hưu.
Có thể nhận trợ cấp thay vì lương hưu nếu không đủ điều kiện đóng tiếp
Người lao động đủ tuổi nghỉ hưu nhưng chưa đủ 15 năm đóng BHXH, nếu không có khả năng đóng tiếp để hưởng lương hưu, có thể chọn nhận trợ cấp một lần. Quy định này tạo sự linh hoạt, giúp người lao động dễ dàng lựa chọn phương án phù hợp với điều kiện cá nhân.
Giảm độ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội từ 80 xuống 75 tuổi
So với Luật BHXH 2014, độ tuổi để được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội được hạ xuống 75 tuổi. Đây là điểm cải cách nhằm rút ngắn thời gian chờ đợi, mở rộng chính sách an sinh cho người cao tuổi trong bối cảnh tuổi thọ tăng và nhu cầu hỗ trợ sớm hơn.
Bảo lưu thời gian đóng, khuyến khích không rút Bảo hiểm xã hội một lần
Luật cho phép người lao động bảo lưu thời gian đã đóng BHXH để cộng dồn cho các đợt đóng tiếp theo hoặc khi đủ điều kiện về tuổi. Chính sách này đi kèm các biện pháp khuyến khích không nhận BHXH một lần, qua đó giữ lại người tham gia trong hệ thống, đảm bảo quyền lợi lâu dài thay vì lợi ích ngắn hạn.
Mở rộng danh mục đầu tư Quỹ Bảo hiểm xã hội
Luật cho phép Quỹ BHXH được đầu tư vào các lĩnh vực an toàn, hiệu quả và minh bạch hơn, qua đó tăng khả năng sinh lời cho quỹ nhưng vẫn bảo đảm tính bền vững. Đồng thời, tăng cường vai trò giám sát của các cơ quan nhà nước và Quốc hội đối với hoạt động đầu tư quỹ.
Cập nhật khái niệm về mức tham chiếu
Thay vì sử dụng khái niệm “mức lương cơ sở” vốn thay đổi không thường xuyên, luật mới sử dụng “mức tham chiếu” linh hoạt hơn để làm căn cứ tính các khoản trợ cấp và đóng BHXH. Điều này giúp chính sách nhanh chóng thích ứng với biến động kinh tế và đảm bảo quyền lợi người tham gia.
Cải cách chế độ ốm đau, thai sản, tử tuất, mai táng
Luật BHXH 2024 điều chỉnh lại điều kiện, thời gian và mức hưởng các chế độ ngắn hạn nhằm phù hợp hơn với nhu cầu thực tế, đặc biệt chú trọng hỗ trợ nhóm lao động nữ, người bệnh mãn tính và người lao động có hoàn cảnh khó khăn.
Quy định rõ trách nhiệm người sử dụng lao động
Luật yêu cầu doanh nghiệp có trách nhiệm đóng đúng, đủ BHXH cho người lao động; nếu vi phạm sẽ bị truy thu, xử phạt hành chính, thậm chí bị khởi kiện. Quy định này nhằm bảo vệ quyền lợi người lao động và giảm tình trạng trốn, nợ BHXH.
Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, cải cách thủ tục
Luật quy định đẩy mạnh sử dụng dịch vụ công trực tuyến, chữ ký số, tích hợp dữ liệu với các hệ thống quản lý nhà nước. Người dân có thể tra cứu, đăng ký, đóng BHXH, nhận chi trả qua hệ thống điện tử nhanh chóng, thuận tiện và minh bạch hơn.
Minh bạch hóa quản lý quỹ và dữ liệu Bảo hiểm xã hội
Mọi hoạt động thu, chi, đầu tư quỹ BHXH phải được công khai định kỳ. Kết quả kiểm toán, thanh tra cũng được báo cáo rộng rãi, giúp tăng cường sự giám sát từ người dân, cơ quan quản lý và đại biểu Quốc hội.
Hoàn thiện hệ thống chính sách cho người lao động phi chính thức
Luật khuyến khích lao động phi chính thức tham gia BHXH thông qua hỗ trợ mức đóng, giảm thủ tục, tăng quyền lợi. Đồng thời, tiến tới từng bước bắt buộc hóa BHXH đối với nhóm này trong tương lai nhằm bảo đảm công bằng xã hội.
Bổ sung quy định về quản lý thông tin, dữ liệu
Mỗi người tham gia BHXH được cấp mã định danh thống nhất, tích hợp vào căn cước công dân gắn chip. Thông tin sẽ được kết nối liên thông với hệ thống y tế, thuế, dân cư và các ngành khác, bảo đảm chính xác, giảm trùng lặp, nâng cao hiệu quả quản lý.
Kết luận
Luật Bảo hiểm xã hội 2024 là bước tiến dài trong lộ trình phát triển hệ thống an sinh xã hội bền vững, toàn diện, công bằng và hiện đại. Các chính sách mới không chỉ mở rộng diện bao phủ, tăng quyền lợi mà còn nâng cao hiệu quả quản lý, thúc đẩy chuyển đổi số và khuyến khích người dân chủ động tham gia. Để thực hiện hiệu quả, cần sự vào cuộc đồng bộ của các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp, tổ chức xã hội và chính mỗi người lao động.
