Chế định tín thác – Trust law hay còn được gọi với cái tên hợp đồng tín thác, uỷ thác dân sự là một chế định đặc trưng của hệ thống pháp luật Common law. Trải qua hàng thập kỉ phát triển và hoàn thiện, Trust law đã chứng tỏ được ưu điểm của mình cho việc giải quyết một số quan hệ pháp lý phức tạp của xã hội như uỷ thác đầu tư, khai thác di sản thờ cúng hay vận hành các quỹ an sinh xã hội. Các nước theo hệ thống Civil law như Pháp, Đức cũng đang luật hoá Tín thác để trở thành một phần của hệ thống Dân luật quốc gia.
1. Khái niệm và bản chất pháp lý 
Tín thác (trust) là một thiết chế pháp lý đặc trưng của hệ thống Common Law, trong đó một người (người lập tín thác – settlor) chuyển giao tài sản của mình cho một người khác (người nhận tín thác – trustee) để người này quản lý, sử dụng tài sản vì lợi ích của một hoặc nhiều người thụ hưởng (beneficiaries), theo đúng mục đích được xác định từ trước.
Điểm nổi bật của tín thác là sự tách biệt giữa quyền sở hữu tài sản và quyền hưởng lợi từ tài sản đó. Người lập tín thác không còn quyền kiểm soát tài sản sau khi chuyển giao, người nhận tín thác chỉ có quyền quản lý chứ không sở hữu tài sản, trong khi người thụ hưởng là người được nhận lợi ích từ tài sản trong tín thác.
2. Thực trạng và biểu hiện tín thác trong đời sống pháp lý – xã hội Việt Nam
Dù chưa được luật hóa, nhưng hình thức tương tự tín thác đã tồn tại rộ ràng trong thực tiễn:
- Trong văn học: nhân vật Lão Hạc gửi tiền nhờ ông Giáo giữ giúp để lo hậu sự và gửi lại cho con trai, chính là một dạng sơ khai của tín thác dân sự.
- Trong đời sống hiện đại: nghệ sĩ kêu gọi quỹ từ thiện, quản lý vì cộng đồng — nhưng thiếu cơ chế pháp lý minh bạch và rõ ràng.
Trong văn học: nhân vật Lão Hạc gửi tiền nhờ ông Giáo giữ giúp để lo hậu sự và gửi lại cho con trai, chính là một dạng sơ khai của tín thác dân sự.
Trong đời sống hiện đại: nghệ sĩ kêu gọi quỹ từ thiện, quản lý vì cộng đồng — nhưng thiếu cơ chế pháp lý minh bạch và rõ ràng.Tuy nhiên, do chưa được luật hóa, các hoạt động này hiện dựa nhiều vào uy tín cá nhân và thỏa thuận dân sự đơn lẻ, thiếu cơ chế giám sát, bảo vệ quyền lợi rõ ràng nếu phát sinh tranh chấp hoặc hành vi chiếm đoạt.
3. Lợi ích và vai trò
Việc luật hóa tín thác mang lại nhiều lợi ích:
- Bảo vệ quyền lợi người thụ hưởng: Tài sản được tách biệt, không bị xâm phạm bởi nghĩa vụ tài chính của người lập hoặc người nhận.
- Minh bạch hóa quản lý tài sản: Người nhận tín thác có nghĩa vụ trung thực, báo cáo, không sử dụng tài sản vì mục đích cá nhân.
- Công cụ hiệu quả cho từ thiện, giáo dục và an sinh xã hội: Các cá nhân, tổ chức có thể lập tín thác để tài trợ học bổng, hỗ trợ người yếu thế, thúc đẩy phúc lợi cộng đồng mà không cần thành lập pháp nhân riêng biệt.
- Hỗ trợ quản lý tài sản phức tạp: Tín thác đặc biệt phù hợp trong các trường hợp quản lý tài sản cho người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, hoặc các tài sản trí tuệ, tài sản số (tiền mã hóa, tài sản NFT,…).
Bảo vệ quyền lợi người thụ hưởng: Tài sản được tách biệt, không bị xâm phạm bởi nghĩa vụ tài chính của người lập hoặc người nhận.
Minh bạch hóa quản lý tài sản: Người nhận tín thác có nghĩa vụ trung thực, báo cáo, không sử dụng tài sản vì mục đích cá nhân.
Công cụ hiệu quả cho từ thiện, giáo dục và an sinh xã hội: Các cá nhân, tổ chức có thể lập tín thác để tài trợ học bổng, hỗ trợ người yếu thế, thúc đẩy phúc lợi cộng đồng mà không cần thành lập pháp nhân riêng biệt.
Hỗ trợ quản lý tài sản phức tạp: Tín thác đặc biệt phù hợp trong các trường hợp quản lý tài sản cho người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, hoặc các tài sản trí tuệ, tài sản số (tiền mã hóa, tài sản NFT,…).4. Đề xuất định hướng xây dựng và luật hóa chế định tín thác
Để chế định tín thác có thể vận hành hiệu quả trong thực tiễn Việt Nam, cần xây dựng khung pháp lý phù hợp, chú trọng:
- Xác lập rõ các chủ thể tham gia: Bao gồm người lập, người nhận và người thụ hưởng tín thác – với quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm được quy định minh bạch.
- Cụ thể hóa các loại tài sản có thể đưa vào tín thác: Không chỉ tài sản hữu hình như nhà, đất, tiền mà cả tài sản vô hình như quyền sở hữu trí tuệ, tài sản số.
- Quy định rõ mục đích và thời hạn của tín thác: Nhằm ngăn chặn việc lạm dụng hoặc kéo dài không cần thiết.
- Thiết lập cơ chế giám sát: Có thể thông qua cơ quan tư pháp, tổ chức hành nghề quản lý tín thác hoặc cơ chế kiểm toán bắt buộc với các tín thác có quy mô lớn, từ thiện cộng đồng.
Xác lập rõ các chủ thể tham gia: Bao gồm người lập, người nhận và người thụ hưởng tín thác – với quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm được quy định minh bạch.
Cụ thể hóa các loại tài sản có thể đưa vào tín thác: Không chỉ tài sản hữu hình như nhà, đất, tiền mà cả tài sản vô hình như quyền sở hữu trí tuệ, tài sản số.
Quy định rõ mục đích và thời hạn của tín thác: Nhằm ngăn chặn việc lạm dụng hoặc kéo dài không cần thiết.
Thiết lập cơ chế giám sát: Có thể thông qua cơ quan tư pháp, tổ chức hành nghề quản lý tín thác hoặc cơ chế kiểm toán bắt buộc với các tín thác có quy mô lớn, từ thiện cộng đồng.5. Kết luận
Chế định tín thác là một thiết chế pháp lý tiến bộ, có tính linh hoạt cao và đã chứng minh hiệu quả ở nhiều quốc gia có hệ thống dân sự phát triển. Trước bối cảnh xã hội và kinh tế ngày càng đa dạng, phức tạp, đặc biệt trong lĩnh vực quản lý tài sản, chuyển giao thế hệ và từ thiện, việc luật hóa tín thác trong Bộ luật Dân sự Việt Nam là hoàn toàn cần thiết và cấp bách. Đây là bước đi không chỉ giúp hiện đại hóa hệ thống pháp luật mà còn tạo niềm tin, minh bạch, công bằng trong các giao dịch dân sự.
Nguồn: ThS. Nguyễn Quang Hiếu trên https://tapchitoaan.vn/su-can-thiet-cua-che-dinh-tin-thac-trong-he-thong-phap-luat-dan-su-o-viet-nam11698.html?gidzl=TgogEB84yoPzkw8ylXpq9dsxhJkaJlmaCBkiR_v8_NThkgGxhHgWT6pjzZskJ_SaFUxsRpJtaM0jimhvB0
